Jak ją chronić?

Formy ochrony przyrody

park narodowy

To jedna z najwyższych form ochrony przyrody – ochronie podlega tam cała przyroda oraz walory krajobrazowe na stosunkowo dużym obszarze (wg polskiego prawa min. 1000 ha). W  Polsce do tej pory wyznaczono 23 parki narodowe, na świecie – ponad 7000. Najstarszym parkiem na świecie jest Park Narodowy Yellowstone (USA, założony w 1872), w Polsce – Białowieski Park Narodowy (1932).

Parki Narodowe Polski
http://www.parki.pl/
http://narodowe.parki.org/
Polskie parki narodowe w Wikipedii - zestawienie
http://pl.wikipedia.org/wiki/Parki_narodowe_w_Polsce

rezerwat przyrody

To obszar, na którym ochronie podlega całość przyrody lub jej wybrane elementy – fauna, flora lub twory przyrody nieożywionej. Rezerwaty mogą podlegać ochronie ścisłej, czynnej lub krajobrazowej. Obecnie w Polsce jest ponad 1400 rezerwatów przyrody.

O rezerwatach w Wikipedii
http://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwat_przyrody
Spis polskich rezerwatów w Wikipedii
http://pl.wikipedia.org/wiki/Rezerwaty_przyrody_w_Polsce
Baza form ochrony przyrody na stronie GDOŚ http://crfop.gdos.gov.pl/

park krajobrazowy

Jest to obszar, na którym przyroda jest chroniona w warunkach zrównoważonego rozwoju – można prowadzić w nim działalność gospodarczą pod pewnymi ograniczeniami. Obecnie w  Polsce jest ponad 120 parków krajobrazowych. Są to wielkopowierzchniowe formy ochrony przyrody, zajmując zwykle kilkanaście tysięcy hektarów.

Zestawienie parków krajobrazowych w Wikipedii
http://pl.wikipedia.org/wiki/Parki_krajobrazowe_w_Polsce

użytek ekologiczny

Niewielki powierzchniowo obiekt, zwykle o niższych walorach przyrodniczych niż rezerwat przyrody, jednak mający znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej. Możliwe jest wprowadzenie wybranych zakazów z ustawy o ochronie przyrody. W Polsce istnieje ok. 6700 użytków ekologicznych.

O użytkach ekologicznych w Wikipedii
http://pl.wikipedia.org/wiki/U%C5%BCytek_ekologiczny
Broszura Klubu Przyrodników - "Jak utworzyć użytek ekologiczny?"
http://www.kp.org.pl/pdf/poradniki/jak_utworzyc_uzytek_ekologiczny_20100501.pdf

zespół przyrodniczo-krajobrazowy

"Słaba" forma ochrony przyrody, wyznaczana dla ochrony cennych fragmentów krajobrazu. Działalność na terenie zespołów przyrodniczo-krajobrazowych opiera się na planie zagospodarowania przestrzennego.

obszar chronionego krajobrazu

"Słaba" forma ochrony przyrody, działalność gospodarcza podlega tu bardzo niewielkim ograniczeniom. W Polsce istnieje 450 obszarów chronionego krajobrazu, zajmują one 23,5% kraju.

pomnik przyrody

To jedna z najstarszych form ochrony przyrody, zwykle okazałe, stare lub z innych powodów wyróżniające się drzewo, krzew, aleja drzew, ale także np. interesujący, wyjątkowo duży głaz narzutowy, wodospad czy jaskinia. W Polsce znajduje się ok.33 tys. pomników przyrody.

O pomnikach przyrody w Wikipedii
http://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_przyrody
Broszura Klubu Przyrodników - "Jak utworzyć pomnik przyrody?"
http://www.kp.org.pl/pdf/poradniki/jak_utworzyc_pomnik_przyrody_20100522.pdf

stanowisko dokumentacyjne

Forma ochrony przyrody nieożywionej, obejmująca miejsca ważne pod względem naukowym i dydaktycznym – interesujące formacje i profile geologiczne, warstwy zawierające skamieniałości itp. Nie wolno ich w żaden sposób niszczyć ani przekształcać. W Polsce istnieje ok.200 stanowisk dokumentacyjnych.

obszar Natura 2000

Jest to obszar wyznaczony w ramach ogólnoeuropejskiej sieci Natura 2000 na podstawie dwóch unijnych dyrektyw: Dyrektywy Ptasiej i Dyrektywy Siedliskowej. Na obszarach tych ochronie podlegają siedliska (typy ekosystemów) oraz gatunki cenne i zagrożone w skali całej Europy. Działalność gospodarcza jest możliwa pod warunkiem, że nie pogarsza stanu ochrony tych siedlisk i gatunków.

Natura 2000 w Wikipedii:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Natura_2000
http://pl.wikipedia.org/wiki/Obszary_Natura_2000_w_Polsce
Europejska strona sieci Natura 2000
http://natura2000.eea.europa.eu/#
Polska, rządowa strona sieci Natura 2000
http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000/
"U źródeł Natury"
http://natura2000.zrodla.org/glowna/
Natura 2000 na stronach Klubu Przyrodników – serwis, aktualności, prawo, zbiór linków
http://www.kp.org.pl/n2k/

ochrona gatunkowa

Jest to forma ochrony obejmująca konkretne gatunki roślin, grzybów i zwierząt, których listę, podobnie jak obowiązujące zakazy, określa rozporządzenie Ministra Środowiska. Zwykle są to gatunki rzadkie, endemiczne, zagrożone wyginięciem.

ochrona bioróżnorodności w rolnictwie

Rolnictwo to jedna z najpowszechniejszych i najstarszych form działalności człowieka. Karczując lasy, wypasając i kosząc łąki, uprawiając ziemię, selekcjonując odmiany roślin i zwierząt pod swoje potrzeby, człowiek odegrał ogromną rolę w kształtowaniu różnorodności biologicznej w obecnej formie. To dzięki człowiekowi, prowadzącemu przez wieki zróżnicowaną, umiarkowaną gospodarkę rolną, mamy obecnie jakże bogate ekosystemy łąk, interesujące biocenozy pól uprawnych, różnorodność odmian jabłoni czy pszenicy.

Obecne rolnictwo często zupełnie nie przypomina tego sprzed wieków. Rolnictwo intensywne, przemysłowe to jedno z największych zagrożeń bioróżnorodności. Masowe stosowanie pestycydów oraz zmiana struktury własnościowej ziemi doprowadzają do sytuacji, kiedy na dziesiątkach, a nawet setkach hektarów może występować tylko jeden gatunek, uprawiany przez człowieka – na przykład kukurydza lub rzepak, często genetycznie zmodyfikowane tak, aby mogły znosić coraz większe dawki chemii. Inne organizmy nie mają tu racji bytu. Tymczasem w tradycyjnym krajobrazie rolniczym na takiej powierzchni może występować kilkaset gatunków roślin czy kilkanaście gatunków ptaków, nie wspominając o niezliczonych gatunkach owadów i innych bezkręgowców. Wiele z nich to obecnie gatunki ginące – w tym również te, które przez wieki tępiono jako „szkodniki” i „chwasty”. Mało kto zdaje sobie sprawę, że wciąż pospolity na naszych polach kąkol jest gatunkiem ginącym w niektórych częściach Europy Zachodniej! Wciąż niewiele wiemy na temat grzybów czy bakterii zamieszkujących glebę – to również ważna część bioróżnorodności, którą możemy stracić, zanim dobrze ją poznamy. Tradycyjny krajobraz rolniczy to nie tylko uprawy, ale także miedze czy zadrzewienia śródpolne, oczka wodne, samotne stare drzewa, kupy kamieni czy gruzu – ogromna różnorodność siedlisk, z których każde ma swoich specyficznych mieszkańców.

Ochrona bioróżnorodności w rolnictwie – przykłady:

• programy zachowania starych odmian roślin uprawnych oraz tradycyjnych ras zwierząt hodowlanych – to przykład ochrony bioróżnorodności na poziomie genetycznym. Rolnictwo przemysłowe stawia na odmiany najbardziej wydajne, przynoszące największy, choć niekoniecznie najlepszy jakościowo plon, jednocześnie najbardziej odporne na pestycydy. Często są to organizmy genetycznie zmodyfikowane (GMO). Coraz częściej mówi się o genetycznych modyfikacjach wzbogacających jakiś gatunek o dodatkowe witaminy czy substancje lecznicze – tymczasem tradycyjne, stare odmiany, odkrywane na nowo w starych sadach i ogrodach, to skarbnica wciąż nierozpoznanych do końca właściwości – np. w jabłkach ginącej odmiany kosztela odkryto substancje przeciwrakowe. Stare odmiany zbóż są często dużo lepiej tolerowane przez osoby z alergią pokarmową.
• pakiety przyrodnicze programów rolnośrodowiskowych – to część Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Ponieważ tradycyjna gospodarka na łąkach i pastwiskach, będąca jedyną drogą do zachowania ich pełnej różnorodności, bywa obecnie nieopłacalna – rolnik może starać się o specjalne dopłaty, jeśli posiada cenne przyrodniczo użytki zielone i chce gospodarować na nich w optymalny sposób (często oznacza to mniejszy plon lub siano gorszej jakości). Płatność jest rodzajem rekompensaty za poniesioną stratę – gdyby rolnik kosił łąkę kilka razy w roku, intensywnie ją nawożąc, miałby dużo więcej doskonałego siana, ale łąka byłaby ubogą monokulturą traw.

Rolnictwo ekologiczne
http://www.rolnictwoekologiczne.org.pl/Home_pl.html
Aktualności dotyczące żywności ekologicznej
http://biokurier.pl/bioaktualnosci
Stare odmiany drzew owocowych znad Dolnej Wisły
http://stareodmiany.pl/
O starych sadach i starych odmianach jabłoni
http://www.staresady.republika.pl/index_pl.htm
Projekt ochrony starych odmian drzew owocowych oraz chwastów polnych – Klub Przyrodników
http://www.kp.org.pl/index.php? option=com_content&task=view&id=50&Itemid=187
O programie rolnośrodowiskowym na stronie AriMR
http://www.arimr.gov.pl/pomoc- unijna-i-krajowa/prow-2007-2013-program/program-rolnosrodowiskowy-2007-2013.html
Program rolnośrodowiskowy
http://www.agro.eko.org.pl/d2strona.html

ochrona bioróżnorodności na własnym podwórku

Czy trawnik przed domem musi być jednogatunkową, krótko przystrzyżoną monokulturą? Czy nie będzie wyglądał ładniej, jeśli pozwolimy mu rozwinąć się w barwny dywan, nad którym unoszą się kolorowe motyle? To również ochrona bioróżnorodności. Tak naprawdę niewiele potrzeba. Zwykle wystarczy ograniczyć koszenie (kosić np. co kilka tygodni), a na trawniku pojawią się nowe gatunki – koniczyna, brodawnik, stokrotka, babka. Dla motyli i innych bezkręgowców zostawmy pod płotem kilka kęp tzw. roślinności ruderalnej (zasiedlającej podłoża zmienione przez człowieka, szczególnie środowiska miejskie) – pokrzyw, bylicy, serdecznika i innych. To na nich będą rozwijać się gąsienice. Sterczące "badyle" można usunąć późną jesienią. Takie przydomowe "rezerwaty bioróżnorodności" mogą wyglądać bardzo estetycznie.

Śladami polnych chwastów
http://www.pinezka.pl/antresolka/2117-sladami-polnych-chwastow
"Dziki ogród" Łukasza Łuczaja
http://www.luczaj.com/

ochrona bioróżnorodności na zakupach

To od nas zależy, czy to, co kupujemy, zostało pozyskane lub wyprodukowane z poszanowaniem przyrody, czy spowodowało jej degradację, czy przyczyniło się do zagłady zagrożonych gatunków, do zmniejszenia bioróżnorodności.

Najprostszym sposobem na sprawdzenie, czy kupowany przez nas towar został wyprodukowany zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, jest odszukanie odpowiedniego certyfikatu.

Kupując produkty drewniane, zwróć uwagę, czy mają ceryfikat FSC. Certyfikat ten może uzyskać tylko drewno wyprodukowane zgodnie z tzw. Zasadami Dobrej Gospodarki Leśnej, respektującej zasady ochrony przyrody i społeczeństw lokalnych. Producenci żywności ekologicznej również mają obowiązek oznaczenia jej odpowiednim certyfikatem (w Polsce nadaje je kilkanaście jednostek certyfikujących). Kupując kawę, herbatę i inne produkty z Afryki, Azji czy Ameryki Łacińskiej, sprawdź, czy zostały wyprodukowane zgodnie z zasadami "fair trade", czyli sprawiedliwego handlu, stawiającego szacunek dla ludzi i środowiska ponad zyskiem.

Fair trade - sprawiedliwy handel
http://www.fairtrade.org.pl/
Certyfikat FSC – leśnictwo odpowiedzialne społecznie i przyrodniczo
http://www.fsc.pl/

Ochrona bioróżnorodności w handlu to również rezygnacja z kupowania okazów zagrożonych gatunków lub wykonanych z nich produktów, które często przywozimy jako pamiątki z  wakacji. Wiele gatunków podlega ograniczeniom w handlu na terenie Unii Europejskiej – należą do nich również te dość popularne, jak żółw czerwonolicy, pająki ptaszniki, większość gatunków papug, produkty wykonane ze słoni (nie tylko kość słoniowa) lub krokodyli. Najlepiej nie kupować zagrożonych gatunków wcale. W przypadku zakupu, konieczne jest udokumentowanie ich legalnego pochodzenia, a w określonych przypadkach także rejestracja w starostwie powiatowym.

Kampania "Nie daj plamy"
http://www.salamandra.org.pl/kampaniacites.html